stawizny dźiwadła
Stawizny dźiwadła w Budyšinje traja mjeztym hižo dobrych 600 lět. Prěni raz wšak so dźiwadło w zwisku z katastrofu naspomnja. 5. februara 1413 bě so na předstajenju „Comoedie de Passione S. Dorotheae“ na Budyskim torhošću z cyhelemi kryta třěcha pod ćežu přihladowarjow, kotřiž běchu sej na nju zalězli, sypnyła. 30 přihladowarjow bu zabitych. Tute njezbožo je najstarše swědčenje wo dźiwadźelenju w Budyšinje.
We 18. lětstotku wuwiwaše so w městach nowe byrgarstwo. Na iniciatiwu wuznamneho Budyskeho radźićela Karla Wilhelma Augusta Heringa bu wosebita akcijowa towaršnosć za twar noweho činohrajneho domu załožena. Jeje čłonojo móžachu 25 akcijow, kóždu za 100 tolerjow, kupić. Za twarske předewzaće přewostaji so akcionaram stara bašta, kiž steješe w nutřkownej měšćanskej hrjebi. 16. nowembra 1795 wudźěli so dowolnosć za twar noweho komedijoweho domu. Twarske kóšty stupachu na 2.950 tolerjow a 29 město 25 akcionarow bě trěbnych. Dnja 26. oktobra 1796 wotewrěchu čłonojo Medoxxoweje towaršnosće nowe Budyske dźiwadło z Ifflandowej hru „Dienstpflicht“. Městna za přihladowarjow běchu w přizemju, w 25 ložach na dwěmaj łubjomaj kaž tež na galeriji.
1862 załoži so w Budyšinje serbske dźiwadlo, kiž wustupowaše w hosćencu „K złotej krónje“ a pozdźišo tež w dźiwadle, kotrež běchu zamołwići města po wulkich ćahańcach skónčnje 1865 kupili.
1905 bu na twarjenju dźiwadła nutřka a wonka tójšto sporjedźane. Na wuchodnej stronje da Budyski wyši měšćanosta Konrad Johannes Kaubler swisle z postawami „Dramatiskeho wuměłstwa basnjenja“ připrawić, kiž běchu wotpaleny Semperowy operowy dom (předchadnik dźensnišeje Semperoweje opery) pyšili. Naćisnył bě je rězbar Ernst Rietschel z Połčnicy.
Po Druhej swětowej wójnje, 1948, załoži so prěnje serbske powołanske dźiwadło, Serbske Ludowe Dźiwadło, kiž měješe w Budyšinje jenož dom za zarjadnistwo a proby. Předstajenja wotměwachu so w hosćencach na serbskich wsach.
1961 bu dwurěčne klankodźiwadło jako wotdźěl Serbskeho Ludoweho Dźiwadła załožene, kiž bě z priwatneho klankodźiwadła Ryćerjec swójby wušło.
2. awgusta 1963 bu Němsko-Serbske ludowe dźiwadło swjatočnje poswjećene. Z tym so Budyske měšćanske dźiwadło a Serbske Ludowe Dźiwadło do Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła zjednoćištej. Wone je hač do dźensnišeho jeničke profesionalne dwurěčne dźiwadło Němskeje.
Dla wšelakich twarskich njedostatkow a dokelž bě techniske saněrowanje trěbne, wudźěła so koncept za modernizowanje a powjetšenje twara, kiž pak ženje njebu realizowany. Město toho dachu zamołwići dźiwadło při Lawskich hrjebjach dnja 30. decembra 1969 rozbuchnyć, zo bychu na tute wašnje hotowe fakty stworili. Wot toho časa poskićowachu so předstajenja na žurli „Króny“ (hudźbne dźiwadło a wulke činohrajne inscenacije) resp. na studijowym jewišću (činohra).
Štož so jako „rozšěrjenje“ twarjenja zarjadnistwa a studijoweho jewišća na Seminarskej deklarowaše, bě faktisce na čorne natwarjene nowe dźiwadło, kiž běchu wšelacy lokalni kulturni funkcionarojo iniciěrowali.
Nazymu 1989 bě Němsko-Serbske ludowe dźiwadło jedyn ze zarodkow měrliweje rewolucije, posylnjowace politiske žórło a městno wotewrjeneho dialoga. Hižo 8. oktobra 1989 stupi kompletny činohrajny ansambl před swój publikum a formulowaše pod hesłom „Wustupujemy ze swojich rólow …“ swoje žadanja.
Budyski ansambl hudźbneho dźiwadła a balet buštej 1992 rozpušćenej. Hač do 1999 so hudźbne dźiwadło w Budyšinje po stagione-principje dale poskićowaše.
Prěnje Budyske lětnje dźiwadło wotmě so 1996 na dworje Hrodu. Přihladowarjo dožiwichu w dźesać předstajenjach w juliju jara wuspěšny kruch „Volksstück vom Johannes Karasek genannt der Schrecken der Oberlausitz“.
Po wobzamknjenju kulturneho konwenta bu hudźbna sparta Budyskeho dźiwadła 1999 doskónčnje zawrjena. Hudźbne dźiwadło w Zhorjelcu a činohra w Žitawje poskićujetej prawidłownje inscenacije w Budyšinje a nawopak Budyscy dźiwadźelnicy swoje na tamnišimaj jewišćomaj.
25. septembra lěta 2000 wobzamkny Budyski wokrjesny sejmik, zo ma so na dworje Budyskeho Hrodu nowe dźiwadło twarić a to na městnje, hdźež steješe něhdy žitny dom. Klankodźiwadło, kotrež bě hač dotal w starej jěchanskej hali něhdyšich kasernow zaměstnjene, kiž so pozdźišo tež jako kino wužiwaše, měješe nowy domicil dóstać runje tak kaž Serbske dźěćace a młodźinske dźiwadło a dźiwadło „małeje formy“. 12. septembra 2003 bu cyle nowe Dźiwadło na hrodźe z figurami Rietschelowych swislow swjatočnje wotewrjene.
Hišće hač do 31. meje 2004 smědźeše dźiwadło – z krućišimi předpisami za wěstotu – hrać, potom bu hłowny dom za wopytowarjow zawrjeny. Zahaji so jeho wobšěrne saněrowanje. 20 měsacow pozdźišo bu wulki dom ze swjedźenskim zarjadowanjom a němskej premjeru Shakespearoweho krucha „Wichor“ 17. februara 2006 swjatočnje wotewrjeny. Po tym buštej magacin a societa hač do 2012 wobšěrnje saněrowanej.
Wot hrajneje doby 1998 je Lutz Hillmann intendant Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła Budyšin.
K ansamblej słuša 22 dźiwadźelnikow a šěsć klankodźiwadźenikow. W kóždej hrajnej dobje so 25 nowych inscenacijow na jewišću předstaji. Z něhdźe 1.000 zarjadowanjemi a 150.000 přihladowarjemi wob lěto je Budyske dźiwadło na jednej stronje dźiwadło wosrjedź města, na druhej stronje je w kulturnym rumje Hornja Łužica-Delnja Šleska a zwonka njeho skutkownje zastupjene.
kniha „Bautzener Theater Geschichten“
W swojej knize „Bautzener Theatergeschichten“ podawa Michał Lorenc slědowacy citat:
„Am 5. Februar 1413 gab der Rector Scholae wie alle Jahre am Sonntage vor Dorothea mit Consens des Domstifts und Raths mitten auf dem Markte eine Comoedie de Passione S. Dorotheae. Als das Spiel fast über die Hälfte war und der vorwitzige Pöbel in grosser Menge bey dem Seigerthurme (...) auf der Gewandladen Ziegeldach gestiegen war, so brach es mit den Leuten ein, und stürzte ein Stück Ziegelmauer herunter, dass über 30 Personen erschlagen wurden (...). Viele waren sehr beschädigt, vile bleiben an Händen und Füssen lahm.“
Při swojich intensiwnych slědźenjach k stawiznam dźiwadźelenja w Budyšinje bě Michał Lorenc – dźiwadźelnik, režiser, awtor a čestny čłon NSLDź – wo tutej katastrofje zhonił. Tutón dokument wo tym swědči, zo bě so w Budyšinje hižo před 600 lětami dźiwadło hrało.
Tute sensacionelne wotkryće pohnu Michała Lorenca, so do lěta trajacych studijow k stawiznam dźiwadźelenja w Budyšinje zanurić. Wobkedźbujo politiske wuwića w dobje reformacije a přećiwneje reformacije, dobu zemjanstwa a rozmacha byrgarskeho hibanja, załožerskeje doby hač k aporijam 20. lětstotka, zestaji Lorenc fundowanu dokumentaciju stawiznow dźiwadła a regionalnych stawiznow w juhowuchodnym róžku Němskeje.
Nakładnistwo „Theater der Zeit“ knihu Michała Lorenca BAUTZENER THEATER GESCHICHTEN wuda.
Spěchowanske towarstwo NSLDź so za tutón projekt jara angažuje. Za wosebitu płaćiznu 15,00 € móža zajimcy knihu přez spěchowanske towarstwo abo při dźiwadłowej kasy na Seminarskej w Budyšinje dóstać.
skazanki/kontakt:
dźiwadłowa kasa: 03591/584-225
Spěchowanske towarstwo NSLDź
Heide-Simone Barth
e-mail: hsbarth@remove-this.web.de
telefon: 03591/480557
kontowy zwisk:
wokrjesna nalutowarnja Budyšin
wodźenske čisło banki: 8555 0000
čisło konta: 10000 85313